…En het slechtste

Kinderen halen het beste in je naar boven. En het slechtste. Je kan het ontkennen, maar elke ouder weet dat het waar is. Als je zwanger bent, of misschien al eerder, heb je de beste voornemens: ´ik zal nóóit tegen mijn kind schreeuwen´, ´dat sommige ouders zo boos worden, dat gaat mij dus niet gebeuren´, ´het is gewoon een kwestie van goed opvoeden, dan heb je ook geen conflicten´. Tot zover de voornemens. Want toen werd je een ouder.

´Heb je zelf kinderen?´

Toen ik nog geen kinderen had, maar wel werkte als behandelaar, kreeg ik wel eens de vraag: ´ben je zelf moeder?´. Ik voelde dan altijd een mengeling van gevoelens. Ik vond het irrelevant: waarom zou je een betere behandelaar zijn als je een moeder bent (dat is trouwens ook niet zo hoor)? Ik voelde ergens belediging: bedoelt ze nou dat ik het niet zou weten omdat ik geen moeder ben? En ergens ook een ontzag en respect: als moeder voel je tenslotte het beste wat je als ouder voelt, als buitenstaander kun je alleen een poging doen je daarin te verplaatsen.

Wat er veranderd als ouder

Uiteindelijk wérd ik moeder. En zat ik sindsdien ook regelmatig aan de andere kant van de tafel. Mijn onzekerheid uitend bij de huisarts, enigszins met schroom mijn vragen stellend bij een consultatiebureau of met hoop en vrees bezoekjes brengend aan een osteopaat in de hoop op een betere nachtrust. Ik snapte direct wat ze bedoelde. Sommige sensaties of gevoelens komen pas als je zelf moeder (of vader) bent.

Nieuwe kanten van jezelf

Het lijkt alsof er een heel nieuw arsenaal aan gewaarwordingen wordt toegevoegd aan je leven. Het geeft diepte en verrijking, maar tegelijkertijd wordt er soms een beerput aan rottigheid opengetrokken waarvan je het bestaan niet afwist. Je leert hele nieuwe kanten van jezelf kennen. Het is een cliché, maar echt: als je ouder bent geworden en een kindje hebt gekregen begrijp je het. Je kunt het proberen uit te leggen, maar voelen en ervaren is iets totaal anders.

Compensatie

Soms voelt het of mijn hart overstroomt van trots en liefde. Als ik mijn kinderen dan zo lief samen zie, dan knal ik soms bijna letterlijk uit elkaar en kan ik tranen in mijn ogen krijgen omdat ik zo ontzettend veel van ze hou. Dat gevoel is zoiets ´oers´, dat het ook de boel staande houdt, heb ik het idee. Die ontzettend sterke, fijne gevoelens zijn een bron van bescherming en compensatie voor de dagelijkse strijden die gestreden worden. Want dat het lang niet altijd rozengeur en maneschijn is met kinderen, dat mag inmiddels wel duidelijk zijn.

Schrikken van jezelf

Het kan als een schok komen, dat eerste moment dat je merkt dat je kind gevoelens in je los maakt, die zó intens negatief zijn, dat je er erg van schrikt. Als je baby maar aan één stuk door blijft huilen en je niet meer weet hoe je aan dat gekrijs moet ontkomen. Getergd door gebroken nachten en opgestapeld slaaptekort, aangevuld met de sociale isolatie die de eerste maanden soms met zich meebrengt. Je zal niet de eerste zijn die naar zijn baby schreeuwt, zelf keihard meebrult in misère of de baby in de handen van de partner achterlaat en de situatie even ontvlucht.

Uitgelachen worden

Of wanneer je peuter streken uithaalt en je uit je slof schiet, omdat je het nu eens zat bent dat je wéér alles moet opruimen. Waarna je peuter begint te lachen, wat jou het gevoel geeft uitgelachen te worden en werkelijk het bloed onder je nagels vandaan haalt. Of je kleuter, die expres zijn voet uitsteekt en zijn kleine zusje laat vallen, waardoor zij een tand door de lip heeft. Of je tiener die ongeïnteresseerd en onbewogen reageert op jouw argumenten met opmerkingen als: ´dan denk je dat toch lekker. Ik luister toch niet naar je´. Je zal niet de eerste zijn die aangeeft dat zulke momenten je bloed laat koken en een rode waas voor je ogen brengt.

´Wat zullen anderen denken´

Je zal ook zeker niet de eerste zijn die daardoor, ondanks alle voornemens en goede bedoelingen, de grenzen van zijn kind en die van zichzelf is overgegaan en zijn kind hardhandig heeft vastgepakt, op bed gesmeten of heeft geschreeuwd en gevloekt in wanhoop naar zijn kind. En weet je, je zal ook zeker niet de laatste zijn. Je kind brengt het beste in je naar boven, maar ook het slechtste. We weten allemaal dat het niet mag, dat het anders kan, dat we rustig hadden moeten blijven. We vrezen allemaal ´de Ander´, die ons met opgetrokken wenkbrauwen aanhoort, die veroordelende blikken werpt en vol ongeloof en afschuw de situatie beoordeelt. Maar ´de Ander´, dat zijn wij net zo goed.

Wat raakt ons zo?

Het is interessant om te bedenken wat die situaties met ons doen. Het heeft natuurlijk vooral met onszelf te maken. Kinderen zijn nu eenmaal gewoon zichzelf, en volgen hun ontwikkeling volgens de regels van de biologie, in de door ons geschepte voorwaarden en mogelijkheden. Dat wij zo geraakt worden, is dus iets van onszelf. Vaak iets dat we allang weer vergeten waren, iets van vroeger, waar we niet bij stilstaan of wat we liever willen verdringen. Je kind is een stuk van jezelf. Het is je vlees en bloed, het zijn jouw genen, het is het stukje voortbestaan van jou in de volgende generatie.

´Dit ga ik later anders doen´

Je wilt voor je kind het allerbeste. Je wilt meegeven wat je zelf als fijn en waardevol hebt ervaren, en je wilt vooral anders doen wat je zelf als onprettig hebt ervaren. Dat hoeven geen grote dingen te zijn. Misschien at je vroeger wel elke vrijdag bloemkool, en wil je dat veranderen: geen vaste maaltijden, maar gewoon eten waar je zin in hebt. Het gaat daarnaast echter wel om veel essentiële zaken. Misschien was je vader vroeger nooit thuis, en altijd maar aan het werk. Misschien neem je jezelf nu voor het als vader anders te doen. Er te zijn, meer betrokken te zijn. Maar dan komt de lastigheid in de uitvoering.

Wat je niet kent, kun je niet geven

Want wat je zelf niet hebt gekregen, kun je ook niet geven. Hoe kun je lesgeven in Portugees, als je zelf de taal niet beheerst? Hoe kun je een betrokken vader zijn, als je zelf nooit hebt ervaren wat een betrokken vader is? Je hebt immers hele andere waardes meegekregen. Die van hard werken, het belang van meedraaien in de maatschappij, iets bijdragen, niet lanterfanten. Geld in het laatje brengen en zorgen voor financiële zekerheid. Waarschijnlijk gaat dat je goed af. En merk je in de praktijk dat het toch veel lastiger is dan je dacht, die betrokken vader zijn. Je merkt dat je meer werkt dan je zou willen en dat oude patronen zich opnieuw herhalen. Je vóelt het en het doet pijn, want je wilde het zo graag anders. Je schrikt, want je herkent je vader in jezelf, precies het stuk dat je anders wilde, en nu lukt het je toch niet.

Wat je kind bij je oproept

Hetzelfde geldt voor alle andere elementen in de opvoeding en ouderschap. Je kind roept bepaalde herinneringen bij je op, van toen je zelf kind was, die heel confronterend en pijnlijk kunnen zijn. Bijvoorbeeld uitgelachen worden. Wat roept dat bij je op? Het kunnen gedachtes zijn als ´ik word niet serieus genomen, ik heb geen grip op de situatie, mijn kind neemt een loopje met me, ik voel me machteloos en niks waard´. Dit raakt vaak aan oude gevoelens en ervaringen, van toen jij je zo voelde. Dat is zo naar geweest, dat je dit waarschijnlijk ergens ver weg hebt opgeruimd in je brein. Maar nu je zelf ouder bent, worden deze kastjes ongevraagd en in rap tempo opengetrokken, en worden alle oude gevoelens ineens weer actueel.

Begrijpen van de oorsprong

Dat je zó intens boos, gefrustreerd, radeloos en wanhopig wordt, is daarmee dus heel goed te begrijpen, als je er even de tijd voor neemt. Het heeft altijd een oorzaak, en het gevoel waarop jij handelt, moet ook serieus genomen worden. Wanneer je deze beter begrijpt en kan accepteren als iets van jezelf, in plaats van van je kind, krijg je meer grip op de situatie. Dat is niet zo simpel als het klinkt. Er wordt immers maar verwacht dat elke ouder alles even goed kan in de opvoeding, terwijl elke ouder een andere ´opleiding´ heeft meegekregen. Het ´rustig blijven en weglopen´ is dan ook simpelweg niet direct haalbaar voor elke ouder. Gelukkig is het wél haalbaar met hulp. Net zo goed als je bijles zou volgen voor wiskunde op de middelbare school als je daar een voldoende in wil halen op je examen. Maak er dan ook gebruik van.

Schaamte en schuld

Voorkomen van escalaties in de opvoeding kun je niet. Dat is een utopie. Laat je niet misleiden door de zoete Amerikaanse Hollywood settings, waarin er geen vuiltje aan de lucht lijkt en alles op rolletjes lijkt te lopen. In elk gezin zijn wel eens botsingen. Dat brengt schaamte en schuldgevoelens mee, gevoelens waar moeilijk mee om is te gaan. Het knaagt en schaadt de relatie. De reden waarom we ons zo voelen, heeft natuurlijk wel een functie: het maakt ons bewust van het feit dat deze manier van omgaan met elkaar niet wenselijk is, en dat verandering noodzakelijk is.

Herstel van de relatie

Een goede relatie is niet een relatie zonder conflicten. Het is een relatie waarin er sprake is van een aaneenschakeling van match en mismatch. Wanneer het misloopt met je kind, is er een mismatch. Blijkbaar sluiten jij en je kind op dat moment niet goed aan. Kan gebeuren. Je koelt af, loopt weg, probeert op je tong te bijten en geeft het stokje tijdelijk door aan een ander. Als de rust voldoende terug is, is het tijd voor herstel. En dit is het sleutelwoord: herstel. Je komt terug bij je kind, en als je een beetje ballen hebt als ouder, maak je je excuses. Je benoemt jouw gedrag, wat jou zo boos maakte en dat het onnodig was. Dat het niet aan je kind als persoon lag. Maar dat het gedrag van je kind een bepaalde reactie bij je opriep. Dit is een essentieel verschil.

Op zoek naar verbinding

Vervolgens geef je aan: laten we opnieuw beginnen. Kunnen we samen een oplossing bedenken, wil je er nog iets over kwijt, of zullen we kijken hoe we het anders kunnen doen volgende keer? Afhankelijk van de leeftijd van je kind maak je het langer of korter. De essentie zit hem in het duidelijk afsluiten van een voorval en het opnieuw beginnen. Dat is de match. Het punt waarop het weer klikt met je kind en elkaar een knuffel kan geven en de positieve gevoelens langzaam beginnen terug te stromen. Natuurlijk is het fijn als dit zo snel mogelijk na het voorval kan, maar het is nog veel belangrijker dát het gebeurt. Nogmaals: herstel is het sleutelwoord. Daarmee leg je verbinding en kun je verder bouwen op de relatie.

Hand in eigen boezem

Natuurlijk is voorkomen beter dan genezen. Het is altijd fijn als je strategieën kent waarmee je zoveel mogelijk mijnen uit de weg ruimt. Maar het is ook wel eens fijn om te horen dat het niet altijd een ramp of een falen is, als het tóch misloopt. We zijn tegenwoordig zo streng voor elkaar. Er ligt zo´n hoge verwachting en anderen bekritiseren is zo makkelijk. Maar laten we ook eens eerlijk zijn, hand in eigen boezem steken, en toegeven dat het niet altijd goed loopt, dat je fout zat, en dat je ook maar mens bent. Dat je durft toe te geven, en toont dat je het belangrijk vindt om te werken aan verandering, dat is voor een kind 1000x waardevoller dan de schijn ophouden voor de buitenwereld. Daar leert het niks van.