Bang om het niet goed te doen

Het komt vaak voor. De angst om het fout te doen. Het idee dat fouten maken iets verkeerds is. Veel kinderen, en ook volwassenen kampen met dit soort gevoelens. Het geeft een grote onzekerheid en belemmert een kind om vrij en onbevangen ergens aan te beginnen. Het legt een grote druk, want niets is zonder gevaren. Deze kinderen kunnen, als de gevoelens heel sterk zijn, echt veel last hebben van de faalangstgevoelens. Het nemen de onbezorgdheid weg, die zo kind-eigen is. Iets wat je als ouder vaak aan het hart gaat.

“Tom (6) is altijd al bang geweest om dingen fout te doen. Hij remt zichzelf enorm in het aangaan van nieuwe dingen. Tom heeft moeite om nieuwe dingen te leren: zijn nieuwe fiets heeft nog steeds zijwieltjes want hij is ervan overtuigd dat hij valt als ze eraf gaan.”

Troosten en geruststellen

Het is ook heel erg naar om je kind zo verdrietig of angstig te zien als het iets nieuws ‘moet’ proberen, of als het bezig is iets te doen wat naar zijn idee in één keer goed moet. En als ouder probeer je die gevoelens dan ook zo snel mogelijk weg te maken. Het zien dat je kind het moeilijk heeft, is namelijk voor ouders heel lastig. Dit wekt vaak de automatische neiging op om je kind te troosten, gerust te stellen en te zeggen dat het niet klopt wat je kind denkt: ‘stil maar, daar hoef je niet om te huilen’, ‘je hoeft nergens bang voor te zijn, je kan het gewoon’, ‘het gaat je heus wel lukken, doe niet zo gek!’.

Herkenning

Niet zelden herkennen ouders deze gevoelens ook bij zichzelf. Angst is iets besmettelijks en wordt, helaas, gemakkelijk doorgegeven aan kinderen. Hoe goed je ook denkt dit niet te laten merken. Kinderen voelen dit echter feilloos aan en nemen dan ook vaak gedrag over. Daar komt bij dat angst ook een stukje genetisch materiaal is: het is vaak een karaktertrek. Mensen kunnen in meer of mindere mate emotioneel stabiel zijn, wat o.a. wordt afgemeten aan de mate van angstig gedrag. Dat betekent dat het ene kind per definitie angstiger is dan het andere kind. Zo kan er dus een kwetsbaarheid bij je kind zijn om bijvoorbeeld faalangst te ontwikkelen.

“Mijn dochter van 8 wil niet meer naar school. Ze vindt het saai, het duurt allemaal te lang. Toen ik wat doorvroeg, kwam er iets uit wat ons niet verbaasde: faalangst. Ik herken het enorm bij mijzelf, en mijn man trouwens ook.”

Argumenten en overtuigen

De meeste ouders zijn behoorlijk creatief in het aandragen van goede argumenten om hun kind te overtuigen van hun ongelijk. Maar tegelijk merken ze dat deze goed bedoelde peptalks niet lijken binnen te komen. Soms ontstaat er een patroon dat een kind deze geruststelling en bevestiging steeds harder nodig gaat hebben voor het ergens aan begint, wat ouders soms tot wanhoop kan drijven: “wat ik ook zeg, niks lijkt hem ervan te overtuigen dat hij zich geen zorgen hoeft te maken”. Het hele aanmoedigingsproces gaat steeds meer tijd kosten merken ze.

“Sam (13) komt steeds vaker ziek naar huis. Het begon toen hij voor Nederlands een presentatie moest geven voor de klas. Hij was zó zenuwachtig, terwijl hij zo goed had geoefend. Het uur voor zijn presentatie kreeg hij buikpijn en werd misselijk. Hij heeft zich toen ziek gemeld en is naar huis gekomen. Het lijkt wel of hij nu probeert alle spannende momenten op school te vermijden.”

Meteen goed doen

Faalangst komt voor bij alle kinderen. Het is een fabeltje dat dit niet bij jonge kinderen voor kan komen of alleen bij kinderen die moeilijk leren. Niet zelden is faalangst gekoppeld aan perfectionisme. Deze kinderen hebben vaak het idee dat wat ze doen, 100% goed moet zijn. Of dat ze iets al moeten kunnen als ze er mee beginnen om het te leren, bijvoorbeeld zwemles of zonder zijwieltjes fietsen.

“Lilly (10) is slim, maar toch is ze als de dood dat ze een fout maakt. Ze neemt het risico liever niet dat de juf met rode pen een kruis door haar werk zet, want dat is volgens haar onvergeeflijk. Als het even kan, doet ze pas iets als ze zéker weet dat ze het kan. En als ze het dan heeft laten zien, lijkt ze te denken: ‘zo, nu heb je gezien dat ik het kan, nu ga ik het niet meer doen’. Ik maak me zorgen dat ze hierdoor gaat onderpresteren op school, omdat ze alleen gemakkelijke werkjes kiest die ze 100% zeker weten kan.”

Perfectionisme

Waar perfectionisme ophoudt en faalangst begint, is vaak een dunne scheidslijn. Perfectionisme is een mooie eigenschap. Het is tenslotte prima dat iemand graag goed werk aflevert en nauwkeurig is. Maar als dit ten koste gaat van het welzijn van het kind of het kind wordt belemmerd om dingen te doen die het anders wél zou doen, dan is perfectionisme een probleem geworden. Hoe doorbreek je het patroon? Hoe kun je je kind het vertrouwen in zichzelf geven en het weer onbezorgd de dagelijkse dingen laten doen? Er zijn een aantal tips die ik met jullie wil delen.

 

1. Goeie complimenten

De belangrijkste tip gaat over de manier van aanmoedigen. Complimenteren is een kunst, dat verdient een aparte blog. Voor nu is het belangrijk om te weten dat er een verschil is tussen complimenteren met een waarde-oordeel en complimenteren zonder beoordeling. Een waarde-oordeel gaat vaak over een prestatie. Veel voorkomende complimenten die in het geval van faalangst niet zo handig zijn: ‘goed zo’, ‘wat ben je slim!’, ‘dat kun je heus wel!’, ‘wat een mooi cijfer!’, etc. De waarde-oordelen zijn namelijk vooral prestatiegericht. En dat geeft de impliciete boodschap dat het gaat om de prestatie. Uiteindelijk wil je je kind leren hóe het tot een bepaalde prestatie komt, dus is het heel belangrijk dat de complimenten gaan over de inzet, het proces, de werkhouding van het kind. Houd in gedachten wat het doel is van een compliment: gewenst gedrag laten toenemen. Welk gedrag wil je vaker zien? Hoge cijfers? Of een goede inzet? Waarschijnlijk het laatste. Pas je complimenten daarom aan naar het gedrag wat je benoemt van je kind: ‘wauw, wat doe jij dat met aandacht!’, ‘jij let goed op zeg’, ‘daar neem je even de tijd voor, je wil het graag precies doen zie ik’, ‘je overweegt je antwoorden goed, merk ik’, etc.

2. Gevoelens benoemen

In aanvulling daarop is het belangrijk dat je ook aandacht hebt voor de gevoelens die je kind toont. Het is begrijpelijk dat je je kind zo snel mogelijk wil opvrolijken en oppeppen, maar effectief is het meestal niet. Als kind in de stress zit, neem dit dan serieus door mee te leven: ‘je maakt je zorgen he’, ‘je vind het spannend om iets nieuws te proberen als je nog niet weet of het meteen lukt’, ‘ik zie dat je verdrietig wordt nu je een foutje hebt gemaakt, daar baal je van’, etc. Het benoemen van gevoelens en met meeleven, de gevoelens serieus nemen en erkennen, is essentieel voor het ontwikkelen van een gezonde emotionele stabiliteit.

3. Oplossen is geen oplossing

Houdt in gedachten dat je als ouders niet altijd problemen hoeft op te lossen of te voorkomen. Het meeleven (tip 2) en je kind serieus nemen is vaak al meer dan genoeg. Een kind merkt dat je hem begrijpt en dat het deze gevoelens mag hebben. Doordat je er voor hem bent, heeft het vaak genoeg vertrouwen om alsnog de situatie aan te gaan. Er ontstaat een soort ‘life-line’, omdat je kind weet: ‘mijn moeder weet hoe ik mij voel’. Oplossen van de problemen van je kind is vaak juist niet de oplossing. Op je handen zitten is op de lange termijn beter.

4. Gedachten uitdagen

Als je kind een ster is in doemdenken, van een mug een olifant maakt of het ene blik argumenten na het andere opentrekt vol faalangstgevoelens, dan is het de kunst om uit de discussie te blijven. Nadat je bovenstaande 3 punten hebt gedaan, kun je proberen de gedachtes van je kind uit te dagen. Want, zoals je vaak al door hebt, vaak kloppen die gedachtes helemaal niet. Maar je kind gelooft ze wel. In plaats van overtuigen van zijn ongelijk, kun je daarom beter je kind leren om zelf tot inzicht te laten komen. Dat doe je door steeds kleine zaadjes van twijfel over de waarheid van zijn gedachtes te planten. Die zaadjes plant je, door vragen te stellen aan je kind die hem aan het denken zetten. Bijvoorbeeld: ‘is dat zo?’, ‘klopt het wat je zegt, gaat het echt altijd mis?’, ‘welke keren dat het goed ging vergeet je nu?’, ‘hoe weet je zo zeker dat het zo zal gaan?’, ‘hoe denkt vriendje x hierover?’, ‘als vriendje x dit zou hebben, wat zou jij dan tegen hem zeggen?’, etc.

5. Geef vertrouwen

Als laatste is het fijn als er wat praktische aanpassingen zijn. Zeker om een negatief patroon te doorbreken. Dat is meestal in samenwerking met de ouders en/of leerkracht. Het gaat erom dat je kind weer vertrouwen in zichzelf krijgt. Dat wordt versterkt op het moment dat hij voelt dat de leerkracht en zijn ouders dit vertrouwen in hem stellen. Als omgeving is het dan ook goed om, waar mogelijk, je kind meer verantwoordelijkheden te geven, zodat hij het gevoel krijgt dat hij invloed heeft op hoe dingen gaan. Geef hem bijvoorbeeld keuzes (Welk shirt kies je vandaag, rood of blauw? Wil je vanmiddag liever een tosti of broodje knakworst? Ga je eerst met rekenen beginnen, of met schrijven?). De keuzes zijn niet te groot en de volwassene zet de kaders uit. Dat geeft een gevoel van veiligheid. In het instrueren van een taak, is het fijn als er met een zekere mate van vanzelfsprekendheid en vertrouwen wordt gecommuniceerd: ‘vandaag ga jij deze twee rijtjes maken’, ‘vertel mij maar hoeveel 14×2 is’. Als ezelsbruggetje kun je in je achterhoofd houden dat je de vraagtekens zoveel mogelijk weglaat in je manier van spreken, maar dat je vooral zinnen met een punt maakt. Vragende zinnen roepen namelijk impliciet onzekerheid op: ‘dit is een vraag, hierop bestaat een goed en fout antwoord’. Een zin met een punt geeft deze onzekerheid veelal niet.

Hebben jullie nog meer tips? Laat het vooral weten!